Hoe zit het met jouw ijsberg?

Eigenlijk zijn we allemaal ijsbergen. De Amerikaanse psycholoog David McClelland ontwikkelde deze metafoor, met boven de waterlijn de zichtbare aspecten van de mens: kennis, vaardigheden en gedrag. Onder de waterlijn zitten je normen en waarden, je overtuigingen, de manieren waarop je naar jezelf en naar de wereld kijkt. Weer een laag dieper kom je bij je persoonlijke eigenschappen en drijfveren terecht.

Wat moet je hiermee als dokter?

Persoonlijke en professionele ontwikkeling begint altijd met bewustwording: je ziet wat je doet en wat het effect daarvan is op jezelf en je omgeving. Als je iets wilt veranderen dan steek je daar energie in. Op het niveau van kennis en vaardigheden is dat niet zo ingewikkeld, dat is vrij makkelijk te ontwikkelen. Op zich belangrijk, maar voor een dieper gaande verandering volstaat het niet om het daarbij te laten. Dat komt doordat gedrag wordt aangestuurd door de aspecten die onder water zitten.

Zo kennen we een jonge specialist die uitstekend werk levert en alom gewaardeerd wordt voor haar deskundigheid, patiëntvriendelijkheid en innovatieve ideeën. Toch groeit bij haar een gevoel van onbehagen, doordat de waarden die zij belangrijk vindt met voeten getreden worden in de organisatie, wat bij haar leidt tot stress en slapeloze nachten. Zij realiseert zich dat het geen zin heeft om haar collega’s aan te spreken op gedrag, zonder het met elkaar over de onderliggende waarden te hebben. Zij gaat hierover in gesprek met haar collega’s; dit is nieuw en spannend voor de sectie, maar leidt tot een professioneler niveau van samenwerken en meer cohesie tussen de dokters. En de jonge specialist waar het mee begon zit veel beter in haar vel.

Een ander voorbeeld is de AIOS die tegen een burn-out aanloopt. Hij gaat jarenlang mee in wat hij noemt de ‘stoere cultuur’ op de afdeling en spreekt zich niet uit over zaken die hij moeilijk vindt. Het komt niet bij hem op om zijn kwetsbaarheid met een collega te delen. Hij kijkt wel uit, want als iemand zich emotioneel laat raken dan wordt diegene meteen weggezet als ‘watje’. Deze jonge arts weet dat hij niet in zijn eentje de cultuur kan veranderen, maar dat hij -onder de waterlijn- persoonlijke behoeftes heeft die hij niet langer mag negeren, dat leidt immers tot een zieke dokter.

Het is belangrijk om je te realiseren dat als de drie lagen van de ijsberg met elkaar kloppen -wat je wil, wat je denkt, wat je doet- dat je dan waarschijnlijk lekker in je vel zit en goed functioneert. Omgekeerd geldt hetzelfde, als je gedrag niet in lijn is met bijvoorbeeld je waarden en diepste wensen, dan pluk je daar uiteindelijk de wrange vruchten van. En hoe zit het met jouw ijsberg?